Gastblog - Een juridische scan van de 3D printer: voordelen en valkuilen

Geschreven door Bas Dijkmans van Gunst van Legalloyd

Begin april opende Ground3d de eerste Nederlandse 3D print expositie ‘XYZ Shaping Free Dimensions’. De interesse in de techniek neemt de laatste jaren toe, omdat 3D printen steeds toegankelijker, beter en goedkoper wordt. De innoverende techniek brengt diverse maatschappelijke en economische ontwikkelingen mee. De wapenindustrie heeft met defensedistributed.com er een nieuw kindje bij, Nike print nieuwe voetbalschoenen en chocoladeliefhebbers kunnen 3D chocoladecreaties maken. In deze blog: Hoe werkt 3D printen, wat zijn de voor- en nadelen van de techniek en op welke rechten moet je letten?

Wat is 3D printen?

3D printen is een proces waarbij een driedimensionaal object geprint wordt aan de hand van een digitaal model. Een 3D printer straalt laagjes stof (vaak plastic) op elkaar in verschillende vormen. Een 3D printer verschilt van de traditionele machine techniek, waarin meestal materiaal wordt verwijderd. Het aantal fabrikanten dat 3D printers aanbiedt is snel gestegen en in januari is in Haarlem de eerste 3D printshop geopend. De techniek is langzaam ons land aan het veroveren en the Economist spreekt zelfs van een nieuwe industriële revolutie. Zo’n revolutie brengt verschillende maatschappelijke en economische veranderingen. Waarom wordt de techniek steeds populairder en wat zijn de nadelen en valkuilen van 3D printen?

Goedkope productie
De productie van objecten zal in de toekomst in veel gevallen goedkoper zijn dan we nu gewend zijn. Uitgeprinte producten hebben geen verpakkingsmateriaal nodig, door thuis te printen zijn er geen transport- en opslagkosten voor fabrikanten en de printers zijn veelzijdig, waardoor dure machines voor één product verleden tijd zijn. Natuurlijk is op dit moment het printen van je mok duurder dan de mok zelf, maar een massadoorbraak van de printer zou dit kunnen veranderen.

Snelle productie
De meeste 3D printers kunnen objecten van begin tot eind in een paar uur tijd maken, terwijl bij de klassieke fabricage methode het proces (van prototype naar eindproduct) weken kan duren. Een fabrikant kan dus makkelijker op basis van de vraag producten fabriceren. Dit zal niet opgaan voor massaproductie van bijvoorbeeld plastic bekers, maar wel van een site die ‘custom made’ Iphonehoesjes maakt.

Milieuvriendelijke productie
Door de 3D printer is er meer lokale productie. Het transporteren van goederen gebeurt nu op een efficiënte en milieuvriendelijke manier, via het internet. De onderdelen van goederen zijn ook uit te printen via de 3D printer. Dit maakt het kopen van een geheel nieuw product bij een defect overbodig. Een verroest zeldzaam schroefje is dus met een 3d printer zo te vervangen: goed voor de portemonnee en het milieu. Daarnaast wordt er momenteel veel geëxperimenteerd met duurzame stoffen, die plastic kunnen vervangen. Zo ontwikkelde Markus Keyser een 3D printer, die glas maakt van zonlicht en zand.

De Spaanse animatiestudio Neuveojos maakte 2 jaar geleden deze animatie Full Printed. Twee jaar later is de voorspelling van dit filmpje uitgekomen: de eerste 3d printshops die op bestelling printen zijn een feit.

Nadelen en valkuilen

De 3D printer zorgt dus voor een vernieuwing in het fabricageproces van goederen. Innovatie brengt echter vaak gevaren en valkuilen met zich mee. Het filmpje Full Printed laat ons fantastische voordelen van de techniek zien, maar het wijst ons niet op de volgende nadelen en valkuilen:

3D zwarte markt
Één van de natuurlijke nadelen van de groeiende 3D printindustrie is de meegroeiende zwarte markt met namaakproducten, nepmerken en generieke versies die het originele merk veel schade toe brengen. Via scanapparaten en zelfs apps, zijn veel producten direct in te scannen. Vervolgens is het CAD-bestand versturen simpel via een verspreidingssite. Op dit moment ontbreekt specifieke wetgeving over digitaal printen en het verspreiden van CAD bestanden, waardoor het ‘gewone’ intellectueel eigendomsrecht van toepassing is. Beroepsmatige- of bedrijfsmatige namaak van producten is in Nederland in ieder geval niet toegestaan. Dit betekent dus dat u inbreuk maakt op het intellectueel eigendomsrecht als u als bedrijf beschermde producten print, of als u geprinte beschermde spullen verkoopt. Namaak voor eigen gebruik is wel toegestaan, maar daarover later meer.

Misbruik en onheil
Een 3D printer is redelijk betaalbaar, met een goede scanner is bijna alles in te scannen en het is onmogelijk om hier goede controles op uit te voeren. Dit betekent dat extremisten thuis gemakkelijk verboden goederen kunnen printen. Inmiddels zijn de eerste wapens geprint die geen registratienummer hebben en is het dus mogelijk om zonder een vergunning een wapen te bezitten. De Amerikaanse site defensedistributed.com is actief bezig met het verspreiden van CAD-bestanden voor wapens.

Diefstal en andere criminaliteit
Een 3D printer scant en print zonder moeite credit cards, paspoorten en auto sleutels. Inmiddels hebben diverse criminelen mogen ruiken aan het gemak van de 3D printer. Zo hielp de 3D printer 400.000 dollar te stelen. Daarnaast wordt er veel onderzoek gedaan naar het maken van organen en medicijnen met een 3D printer. Dit is een goede zaak, maar ook criminele organisaties kunnen in de toekomst gebruik maken van dit stukje techniek voor bijvoorbeeld de productie van drugs.

Juridische aspecten van 3D printen

Driedimensionaal printen botst snel met intellectuele eigendomsrechten. Veel objecten zijn beschermd door octrooi-, auteurs-, merken- en modellenrechten. De gelijkenis met de online distributie van muziek, films en spellen is dan ook groot: via online netwerken (denk aan thepiratebay.org) worden CAD-bestanden van (on)beschermd werk vrij gegeven. De gebruiker kan met dit bestand het product vervolgens kopiëren. Bij het uitprinten van een driedimensionaal product moet je op de volgende rechten letten:

Een octrooi is bedoeld om namaak van technische uitvindingen tegen te gaan. Rusten er octrooirechten op een product? Dan is het niet toegestaan de uitvinding na te maken, te verhandelen of soms zelfs in gebruik te hebben. Het octrooirecht werkt lastig bij 3D printers, want inbreuk is alleen op bedrijfsmatige, of op productie gerichte namaak van toepassing. Tegen particuliere namaak van een uitvinding met de 3D printer is niets te doen. Een printshop die op bestelling uitprint moet wel oppassen: stel, de printshop krijgt een bestelling van een klant die de bijzondere Dyson stofzuiger wilt uitprinten. Op de stofzuiger rust een octrooi, waardoor namaak verboden is. De printshop handelt bedrijfsmatig en pleegt dan inbreuk op de octrooirechten.

Het modellenrecht is bedoeld om het uiterlijk (vorm, tekstuur, kleur) van producten te beschermen. In tegenstelling tot het octrooirecht, gaat het dus niet om de functie, maar om het uiterlijk van een product. Delen van een product kunnen ook onder het modellenrecht vallen, maar deze moeten dus wel te zien zijn. Stel, je hebt een kapotte lamp en u wilt weten of er modellenrechten kunnen rusten op de onderdelen. De lampenkap is het uiterlijk van de lamp en zou dus beschermd kunnen zijn. De schroeven aan de onderkant van de voet hebben niets te maken met het uiterlijk en zijn dus gelijk uit te printen. Vervangende onderdelen mogen altijd geprint worden, omdat er anders een dure markt voor reserveonderdelen zou ontstaan. Wil je een stukje van de lampenkap uitprinten? Dan kan dit, maar dan moet de lamp wel het originele uiterlijk terug krijgen. Particulieren zullen niet snel inbreuk maken op het modellenrecht, terwijl de printshop hier net als bij het octrooirecht wel moet opletten.

Het merkenrecht is bedoeld om het ‘onderscheidingsteken’ van een product te beschermen tegen misbruik. Het simpelste voorbeeld is het Nike logo op een voetbalschoen van Nike. Ook unieke vormen die een merk onderscheiden van de rest vallen onder het merkenrecht. Dit kan zowel het product zelf, als de verpakking zijn; zo is de vorm van de Wokkelchips beschermd, maar ook de vorm van de Grolsch beugelfles valt onder het merkenrecht. Als Markus Keyser met zijn ‘glas 3d printer’ een Grolsch beugelfles namaakt en verkoopt, dan maakt hij inbreuk op het merkenrecht. Als hij hem niet commercieel namaakt, omdat hij hem thuis op de schouw wilt zetten, pleegt hij geen inbreuk op het merkenrecht. Daarnaast is het gebruiken van een logo voor een ander product ook niet toegestaan. Markus Keyser mag dus niet het Villeroy en Boch logo op zijn zelf ontworpen uitgeprinte wijnglazen zetten. Ook hier geldt dat er alleen sprake is van inbreuk als Keyser de glazen gebruikt voor commerciële doeleinden, of als hij beroepsmatig opereert.

Het auteursrecht is bedoeld om het werk van de maker van wetenschap, kunst en literatuur te beschermen. De maker mag bepalen wanneer en hoe het werk wordt gebruikt. Een 3D printer kan alleen modellen uitprinten, dus het auteursrecht heeft veel overlap met het modellenrecht op dit gebied. In veel gevallen is de eigenaar beschermd tegen misbruik en hoeft hij in tegenstelling tot het octrooirecht niets te registreren. Stel, je ontwerpt en print een kunstwerk, dan is deze auteursrechtelijk beschermd. Met de komst van de 3D printer is een exacte kopie van het kunstwerk maken niet moeilijk. Wilt iemand een kopie maken? Dan zal eerst jouw toestemming nodig zijn, en pas dan mag het CAD-bestand van het kunstwerk, of een scan gebruikt worden. Als Keyser wederom een kopie maakt voor op de schouw, dan is je toestemming niet nodig. Kom je erachter dat hij de beelden verkoopt, of dat hij het beeld maakt vanuit een bedrijf? Dan kun je juridische stappen ondernemen, omdat Keyser op dat moment inbreuk maakt op het auteursrecht.

Een nieuwe industriële revolutie?

De 3D printer heeft alles in zich om een ‘derde industriële revolutie’ te veroorzaken. Een nieuwe manier van produceren, een nieuwe manier van transport en een ijzersterk middel om milieuvriendelijke productie te stimuleren. De integratie van de 3D printer verloopt op veel gebieden vrij soepel. Grote bedrijven als Nike maken nu al gebruik van de techniek, terwijl de consument voor 500 euro een 3D printer in huis haalt. Er zit ook een keerzijde aan de techniek die vraagt om een snelle aanpak: de groeiende zwarte markt, de mogelijkheden voor criminelen en de juridische valkuilen. In veel gevallen zal de productie botsen met octrooi-, auteurs-, merken- en modellenrechten en controle is in veel gevallen niet mogelijk. Bij de illegale verspreiding van muziek, films en games is gebleken dat het niet veel zin heeft om de gebruiker aan te pakken. Waarschijnlijk valt er meer te halen bij de sites en personen die illegaal CAD-bestanden verspreiden.

Wat denk jij? Zal de 3D printer een nieuwe industriële revolutie veroorzaken, is de overheid bij machte om deze ontwikkeling te reguleren en wegen de voordelen van de 3D printer op tegen de nadelen?

(Featured foto: canberratimes)